Özet
ALEVİLİKTE “NİYAZ” KAVRAMI VE NİYAZ MERKEZLİ RİTÜELLER
Türk halk inançlarında “dilek”, “yakarış” ve “dua” gibi anlamlara karşılık gelen “niyaz” terimi, Türk tasavvufunda ise tasavvufi bir “merhale” ya da “hâl” ve bu hâl içerisinde yapılan bir ziyaret ve selamlaşma uygulaması olarak karşımıza çıkar. Niyaz kavramının, ilk bakışta Alevi inanç sistemi içerisinde de benzer anlamlarda kullanımlara sahip olduğu görülse de, konuyla ilgili mevcut literatürdeki bilgilerin yanı sıra İran, Türkiye ve Balkanlarda yerleşik Alevi ocaklarına mensup topluluklar arasında gerçekleştirdiğimiz saha çalışmaları merkezli tespit ve incelemelerimiz, Alevi inanç sistemi içerisinde bu kavramın oldukça geniş bir anlam ve uygulama alanına sahip olduğunu göstermiştir. Bu çerçevede makalemizde, niyaz kavramının Alevi inancında ihtiva ettiği anlam dünyası ve bu bağlamda gerçekleştirilen ritüeller, inancın kutsal kabul edilen buyruk, dede ya da zâkir cönkleri, erkân defterleri vb. gibi yazılı kaynakları, Alevi şair ve âşıklarına ait şiir metinleri ile saha çalışmaları merkezli olarak sözlü gelenekten elde ettiğimiz bilgiler bağlamında ele alınmıştır. Elde edilen bilgiler aracılığıyla yapılan değerlendirmeler doğrultusunda, niyaz kavramının Alevi inanç sisteminin sır (ezoterik) yapısı içerisinde oluşan kavramsal çerçevesi ve anlamı, ritüel merkezli bir icraya dönüşümü, ritüel içerisinde kazandığı yeni anlamı ve bu bağlamda oluşan işlevsel boyutu hakkında değerlendirme ve incelemelere yer verilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Niyaz, Alevi, Bektaşi, Ocak, Ritüel.