Özet
SAFAHAT’TA HAYATIN FARKLI HÂLLERİ YA DA SÖZLÜ KÜLTÜR ORTAMLARI
1873’te İstanbul’da doğan ve 27 Aralık 1936’da vefat eden Mehmet Âkif, döneminin problemlerine çareler aramış bir şahsiyettir. Âkif, “kendi ‘mâhiyyet-i rûhiyye’”miz kılavuzluğunda, Batı’nın ilim, fen ve sanatı alınırken kültürünün alınmaması gerektiği düşüncesindedir. İlk kitabı 1911’de, son kitabı 1933’te yayımlanan Safahat’taki şiirler yazıldığı dönem itibariyle 1904’ten itibaren; 1908 II. Meşrutiyet’in ilanı, Balkan Savaşları, Birinci Dünya Savaşı, Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte kuruluş yıllarına şahitlik etmiştir. Bir devletin dağılarak yeni bir devletin kurulduğu bu dönem hızlı bir değişim ve dönüşümün yaşandığı bir süreçtir. Hayatı ve hayatın çeşitli yönlerini önemseyen Âkif, sosyal muhtevalı eserler vermiş ve realist sanat anlayışının prensipleriyle hareket ederken bir taraftan da bu süreçteki zengin bir kültürel hayatı kayıt altına almıştır. Safahat’ta yaşlı ve hasta ziyaretleri, mezarlık ziyaretleri, bayram ziyaretleri ve bayram kutlamaları, namaz ve vaaz için camilere gidişler, düğün yemekleri, cenazeleri, mevlidleri, mektebe giden çocukları; sokakları, meydanları, evleri, dükkânları, kahveleri, meyhaneleriyle 19. yüzyıl ve 20. yüzyıl başlarındaki İstanbul’u karşımızda buluruz. Bu çalışmada, yazılı ortamın ürünü olarak Safahat’taki sözlü kültür ortamları ele alınmıştır. Safahat’ta, “Hayatın Dönüm Noktalarıyla İlgili Gelenek-Görenekler”den “Çocukluk Çağı”, “Evlenme”, “Ölüm” ile ilgili olarak âmin alayı, düğün, cenaze törenleri ve mevlid; “Bayramlar, Törenler, Kutlamalar”la ilgili olarak bayram ve kandil tespit edilmiştir. Ayrıca meyhane, kahvehane, ev, konak, oda, cami, mesire yeri gibi sözlü kültür ortamı mekânlarıyla karşılaşılmıştır. Bu tespitler neticesinde diyebiliriz ki; şair Safahat’ta toplumsal belleği kayıt altına almış, sözlü kültürü yazılı kültür aracılığıyla kayda geçirmiştir.
Anahtar Kelimeler
Mehmet Âkif, Safahat, sözlü kültür, kültürel bellek, geçiş dönemleri, bayramlar, sözlü kültür mekânları