Özet
ESKİ UYGUR TÜRKÇESİNDE TÜRKÇE BİTKİ ADLANDIRMALARI -1: YİYECEK-İÇECEK OLARAK KULLANILAN BİTKİLER
Uygurlar, 8. yüzyılda Göktürk İmparatorluğu’nun yaşadığı topraklarda kurulan büyük Türk imparatorluklarından biridir. Yerleşik hayata geçen ilk Türk kavmi olan Uygurlar, kendilerinden önceki Türklerden farklı olarak tarımla uğraşmışlar ve bu nedenle bitklerle daha fazla ilişki içine girmişlerdir. Bu durumu Göktürk Türkçesi ve Eski Uygur Türkçesi arasındaki bitkilerle alakalı söz varlığının oranı net şekilde ortaya koymaktadır. Göktürk Türkçesinde sınırlı sayıda bitki adlandırması bulunurken, Eski Uygur Türkçesinde Türkçe kökenli bitki adlandırmaları başta olmak üzere yabancı kökenli birçok bitki adlandırması da mevcuttur. Bu bitki adlandırmalarından birçoğu tarihi Türk lehçeleri ve Eski Anadolu Türkçesi üzerinden çağdaş Türk lehçeleri ile Türkiye Türkçesi yazı dili ve ağızlarına değin ulaşırken, bazılarıyla ilgili hiçbir yazılı metin tespit edilememiştir. Fakat net olan Türkçenin geçmişten günümüze bitki adlandırmaları yönünden zengin oluşudur.
Çalışmamızda, Eski Uygur Türkçesinde yiyecek-içecek adı olarak kullanıldığı tespit edilen 39 adet Türkçe kökenli bitki adlandırması üzerinde durulacaktır. Bu bitki adlandırmalarının geçmişten günümüze yaşadığı ses, şekil ve anlam farklılıkları ortaya konacak ve adlandırmaların günümüzde yaşayıp yaşamadığı konusu ortaya konacaktır. Özellikle birçok bitki adlandırmasının Kaşgarlı Mahmut’un Türkçe sözcükler açısından önemli olan eseri Divânü Lügâti’t-Türk’teki durumu ayrıntılı şekilde ele alınacaktır. Bu çalışmalar yapılırken bitki adlandırmaları kendi içinde terminolojik sınıflandırmalara da dahil edilecektir. Çalışmamızın hem Eski Uygur Türkçesine hem adbilime hem de bitkibilime önemli katkılar sağlayacağı kanaatindeyiz.
Anahtar Kelimeler
Eski Uygur Türkçesi, Türk Dili, Bitki Adları, Divânü Lügâti’t-Türk, Tarihi ve Çağdaş Türk Lehçeleri