Özet
ŞİİRDE ÂTEŞ (ŞEYH GALİB VE ŞEYH MUHAMMED ES’AD ERBİLÎ’NİN “ÂTEŞ” REDİFLİ GAZELLERİNİN KARŞILAŞTIRMALI TAHLİLİ)
Bizim edebiyatımız tam anlamıyla bir aşk/ışk edebiyatıdır. Aşk ulvî bir hassa olup mecazisi ile hakikisi muhterem kabul edilmiştir. Aşkın en bâriz vasfı da insanı yakıp kül etmesi, beşerî/mâsivâ tortulardan arındırarak ulvîleştirmesidir. Bu anlamda “ateş” manzumu, imge ve meteforu eski ve yeni edebiyatımızda en fazla kullanılan bir unsur olagelmiştir. Son büyük divan şairi olarak kabul edilen Şeyh Gâlib de bu mazmunu aşk hassasını terennüm eden şiirlerinde bu mazmunu sıklıkla kullanmıştır. Önemli bir mutasavvıf şair olan Şeyh Muhammed Es’ad Erbilî, Şey Gâlib’in “âteş” redifli gazeline bir nazîre yazmıştır. Bizim bu çalışmadan maksadımız bu iki şahsiyet ve şiiri karşılaştırmaktır. Söz konusu şiirler arasındaki mânâ ve ruh bütünlüğünü ortaya koymaktır.
Tasavvufî adap dikkate alındığında nezaket, saygı ve sembollerin önemli olduğu görülmektedir. Zaman olarak Yeni Türk şiiri, tema ve şekilsel unsurlar bakımından ise Klasik Türk şiiri içinde değerlendirebileceğimiz Şeyh Es’ad Erbilî ile Divan şiirinin önemli temsilcilerinden Şeyh Galib’in şiirlerine bu bağlamda bakılabilir. Gazeller bu açıdan incelendiği zaman, Nakşî ve Kâdîrî mürşidi Şeyh Muhammed Es’ad Erbilî’nin âteş redifli nazîresini Mevlevî şeyhi Galib Dede’ye hürmeten yazdığı düşünülebilir. Tasavvufî açıdan her iki şâirin de şiirlerinde âteşi kullanımları şiiri bir vasıta olarak görmelerinin sonucu olarak da değerlendirilebilir. Âteş redifli gazellerin içerikleri başta olmak üzere şiirlerde geçen âteş sözcüğü ve âteşi hatırlatan çeşitli kelimelerin kullanılması gibi biçimsel özellikler de iki şâirin şiirlerini tasavvufî düşünceleri için kullandıklarına bir başka göstergedir. Bu şiirler incelendiğinde dikkat çeken bir başka husus ise âteş sözcüğünün şâirler arasında kullanım sıklığıdır. Bu kelime, Şeyh Galib divanında Şeyh Es’ad Erbilî’ye oranla hemen her sayfada kullanılarak bâriz bir şekilde görülmekte olup tekrar unsuru ve peşpeşe kullanım ise Şeyh Muhammed Es’ad Erbilî’de belirgin olarak verilmektedir.
Anahtar Kelimeler
Âteş, Manevî aşk, Nazîre Tasavvuf, Amaç