ESKİ ANADOLU TÜRKÇESİNDEKİ SINIRLAMA İŞLEVİNDEKİ “-(y)XncA dek/degin/kadar” ARA FORMUNUN DOĞU TRAKYA AĞIZLARINDAKİ GÖRÜNÜMÜ VE “-(y)XncA” ZARF-FİİLİNİN KULLANIM ÇEŞİTLİLİĞİ
(USAGE OF OLD ANATOLION TURKISH INTERMEDIATE FORMS “-(y)XncA dek/degin/kadar”, WHICH ARE USED FOR EXPRESSİNG LIMITATION IN THE EASTERN THRACE DIALECTS AND TYPES OF USAGE OF THE “-(y)XncA” CONVERB
)
|
Yazar
|
:
Doç. Dr. Bülent Hünerli
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
2016
|
|
Sayı |
:
7
|
|
Sayfa |
:
152-163
|
Özet
Zarf-fiillerin Türkçenin ilk yazılı eserlerinden itibaren ne denli değişik işlevlerde kullanıldığını takip edebilmekteyiz. Eski Türkçe döneminden günümüz Türk lehçelerine kadar, zarf-fiil ekleri fiillerin cümle içinde zarf olarak kullanılmasını sağlayarak, fiillere birtakım işlevler kazandırmıştır. Bazı durumlarda da zarf-fiiller asıl işlevini/işlevlerini kaybetmiş veya başka bir yapıya aktarmıştır.
Eski Türkçe döneminden beri takip edebildiğimiz {-(G)XncA} zarf-fiil ekinin genellikle iki anlamda ve işlevde kullanıldığı görülmektedir: Bunlardan ilki (-dığı zaman, -dığında) anlamında zamandaşlık işlevi; ikincisi (-ıncaya kadar, -ana kadar) anlamında sınırlılık işlevidir. Özellikle Türkiye Türkçesinde {-(y)XncA} zarf-fiilinin sınırlama işlevi, tek başına {-(y)XncA} eki ile karşılanamadığı için, bu anlam “Fiil+ {-(y)XncA}+(y)A ve çekim edatı” şeklinde formüle edebileceğimiz bir yapıyla ifade edilir. Eski Anadolu Türkçesinde ise sınırlama işlevini oluşturan {-(y)XncA}‘nın dört farklı formunu görmekteyiz: 1. “-(y)XncA” 2. “-(y)XncA ve çekim edatı” 3. “-(y)XncA(y)A ve çekim edatı” 4. “Tâ/çak... -(y)XncA”. Günümüzde ise Eski Anadolu Türkçesindeki bu dört farklı formun Doğu Trakya Ağızlarında işlek bir biçimde kullanıldığı görülmektedir. Çalışmamızda bu konu üzerinde durulacaktır.
Anahtar Kelimeler
Doğu Trakya, İşlev, Zarf-Fiil, Ağız, Eski Anadolu Türkçesi
Abstract
We can follow how differenly we use converbs from the early Turkish written texts on. From the time of Old Turkish to today`s Turkish dialects , converb suffixes have added a number of functions to the verbs by enabling the use of them as adverbs in sentences. In certain circumstances, converbs lost their basic function(s) or transferred this/these to another structure.
It is seen that the {-(G)XncA} converb which we are able to follow since the Old Turkish period usually has two meanings and functions. The first one is the time function with the meaning ( when…) and the second one is the terminability with the meaning ( until…). Especially Turkish in Turkey since the terminability function of {-(y)XncA} converb cannot be conveyed alone with the {-(y)XncA} adjunct, this meaning is conveyed with a structure that we can formalize as “Verb+-(y(X)ncA+yA and inflectional preposition”. On the other hand we see four different forms of {-(y)XncA} which forms the terminability function at the Old Anatolian Turkish. The first one is only “-(y)XncA”, the second one is the “-(y)XncA and inflection preposition” and the third one is “(y)XncA+y+A and inflection preposition”, the fourth one is the “Tâ... -(y)XncA”. At the present day though, it has been seen that those four different forms existing in the Ancient Anatolian Turkish is being used in a quick way in the Easterrn Thrace accents. . In our study, the focus will be on this subject.
Keywords
Eastern Thrace, Function, Converb, Accent, Old Anatolian Turkish.